Bilim merkezlerinin tarihi yüz yıl öncesine dayanıyor. Yapılan araştırmalar sonucu toplumda bilime yönelik mesleki tercihlerin azalması sonucunda insanlara bilimi sevdirmenin ve ilgiyi arttırmanın farklı bir yolu ortaya çıkıyor. Okul dışı öğrenme ortamlarının müzelerle birlikte en önemli temsilcisi olan bilim merkezleri eğlenerek öğrenme temeli üzerinde kuruluyor.
Ülkemizde de bilim merkezlerinin ilk temsilcisi olan Feza Gürsey Bilim Merkezi kapılarını 23 Nisan 1993 yılında ziyaretçilerine açtı. Sonrasında uzun yıllar süren bir suskunluk süreci sonrası 2004 yılında TÜBİTAK desteği ile yapımına başlayan Konya Bilim Merkezi projesiyle birlikte ülkemizde tekrar bilim merkezleri konuşulmaya başlandı. Fakat yapılan projenin yavaş ilerlemesi ve süreçte yaşanan bazı sıkıntılar sonucu Konya şehri bilim merkezini uzun yıllar beklemek zorunda kaldı. Bu sırada Bursa’da Büyükşehir Belediyesi tarafından 2010 yılında başlatılan bilim merkezi girişimi ile 2014 yılında Türkiye’nin ikinci bilim merkezi açılmış oldu.
Bu süre zarfında bazı özel okullar ya da belediyelerin küçük ölçekli bilim merkezleri kurulumları gerçekleşse de yerleşim alanı ve konsept özellikleriyle öne çıkan Bursa Bilim Merkezi de bilimseverlerin kullanımına sunuldu. Kısa bir süre sonra da açılışı yapılan Konya Bilim Merkezi ile dünya standartlarında bilim merkezlerine sahip olan Türkiye, kurulum işlerini hızlandırmaya karar verdi. Bu doğrultuda hükümet tarafından alınan kararlar neticesiyle tüm şehirlere bir bilim merkezi kurulması konusunda TÜBİTAK liderliğinde çalışmalar başladı. Şu an Bursa, Konya, Kayseri, Kocaeli, Elazığ ve son olarak da İstanbul Üsküdar’da yapımı tamamlanan ve bir çok şehirde projeleri devam eden bilim merkezleri bulunuyor.
Bilim Merkezi projesine nasıl başlanır? Nelere dikkat etmek gerekiyor? Sorularına yanıt vermek istediğim yazımda proje hedefleri, sergi tasarımları, bina mimarisi, imalat ve montaj, sergi tasarımı, ışıklandırma ve bir bütün olarak ele alarak fonksiyonel ve estetik bir bilim merkezinin ortaya çıkması için gerekenlerden kısaca bahsedeceğim.
Bulunduğu şehrin önemli bir markası olacak potansiyele sahip bilim merkezleri için öncelikle işin uzmanı paydaşlara ihtiyaç bulunmaktadır. Kendini proje adamış ve bilim merkezleri ile ilgili yurt dışı örnekleri yerinde incelemiş ve vizyon sahibi bir proje koordinatörü liderliğinde bilim insanları, topluluk liderleri, sponsor olabilecek güçte firma temsilcileri ve ilgili kamu kurum temsilcilerinden oluşan bir ekiple projeye başlanabilir.
Proje Amaçları
Projenin belki de en zor kısmını oluşturan süreçte bu aşamayı doğru planlayabilirseniz sonrası için çok rahat edersiniz. Öncelikle ekip olarak şu soruların yanıtını vermek durumundasınız; Bilim merkezini neden inşa ediyorsunuz? Nasıl bir ziyaretçi deneyimi öngörüyorsunuz? Ziyaret senaryosu nasıl olmalı?
Bu konuda yapılan Dünya standardında, modern, estetik gibi kavramların ziyaretçiler için bir anlam ifade etmeyeceğini unutmayın. Özellikle paydaşları bu kavramlarla ikna etmeniz ve onların da projeye katkı sağlamasını beklemek yerine öncelikle Türkiye ve Dünyada yer alan örnekleri ziyaret edip konuyla ilgili herkesin fikir sahibi olmasını sağlayabilirsiniz.
4-8 kişiden oluşan projenin kilit kadrosunun bilim merkezlerini ziyaretleri esnasında soru sormalı, dokümanlara ulaşmaları, tecrübeleri dinlemeleri ile tamamlanacak gezi süreci sonrasında elinizde bilim merkezleri ile ilgili fotoğraflar, videolar ve çeşitli içeriklerden oluşan bir dataya sahip olacaksınız.
Hayal Edin
Proje ekibinde yer alan kreatif insanları bir araya topladınız ve beyin fırtınası başladı. Bol bol kahve ve çay ikramı yapmayı da unutmayın. Yaptığınız gezilerden bilim merkezleri ile ilgili fikir sahibi oldunuz şimdi ise hayalinizdeki bilim merkezini tasarlama zamanı geldi. Bir bilim merkezinden neler beklediğinizi, nasıl bir ruha sahip olması gerektiğini, slogan seçimi, ziyaretçi deneyiminin de içinde olduğu bir yer tasarlayın.
Birçok farklı fikir ve şablon sizleri korkutmasın aslında işin en zevkli ve önemli aşamasını gerçekleştiriyorsunuz. Bu sürecin sonunda elinizde bilim merkezinin hikayesi ve kurgusunu oluşturacak 3 ya da 4 farklı model elde etmiş olacaksınız.
Seçimler
Günler süren toplantılar ve beyin fırtınaları sonrasında elinizde harika fikirlerden fazla fazla bulunuyor. Sonuçta iyi fikirlerin bir limiti yok. Şimdiki süreçte bilim merkezi içerisinde hangi galerilerin olması gerektiğini belirliyoruz. Bu süreçte yapmış olduğunuz çalışmalar sizlerin doğru kararı vermesi için ışık tutacaktır.
Bünyesinde birçok farklı disiplinden galerilerin olduğu genel bir merkez mi yoksa belli bir temada uzmanlaşan tematik bir merkez mi yoksa okul müfredatını destekleyen bir merkez mi olacaksınız. Burada vereceğiniz karar bilim merkezinin en önemli noktasını oluşturuyor.
Tasarım
Tasarım sürecini 4 aşama şeklinde düşünebilirsiniz.
Konsept Geliştirme
Şematik Tasarım
Tasarım Geliştirme
Final Tasarım
Süreç ilerledikçe daha fazla detay ortaya çıkacak ve tasarıma eklenecektir. Konsept tasarımı sırasında, alan temalarını ve alan tahsisini gözden geçireceksiniz. Şematik tasarımda alanlarda yer alacak sergilerin düzenlerini ilk kez görecek ve gözden geçirip düzenlemeler yapabileceksiniz.
Tasarım geliştirmede her alanın boyutsal çizimlerini gözden geçiriyor olacaksınız. Final tasarımda ise alan tasarımının tüm detaylarıyla birlikte kullanılacak olan ses ve görüntü bileşenlerinin de teknik özellikleri elinizde olacaktır. Tasarım süreci ile ilgili ne kadar çalışsak da bugün bile mevcut bilim merkezlerinde bu süreç devam etmektedir o yüzden bu sürecin her zaman devam ettiğinin bilincinde olmanız aksiyon alabilmenizi sağlayacaktır.
Deney Düzenekleri Satın Alma Süreci
Dünya üzerinde yüzlerce bilim merkezi bulunuyor. Her birinde de yüzlerce deney düzeneği ziyaretçilerine hizmet veriyor. Kendi bilim merkezinizde de tüm deney düzeneklerini sıfırdan tasarlamanız inanılmaz bir vakit kaybı oluşturacaktır. Deney düzeneklerini seçme kısmına geldiğinizde dünyada ve ülkemizde üretici firmalarla iletişimi geçip ellerindeki katalogları inceleyebilirsiniz. Deney düzeneklerinin üretim süreci en az 1 yıl almaktadır.
Sipariş üzerine çalışan firmaların üretim için sizden talep edeceği süreyi planlama yaparken göz önünde bulundurmalısınız. Düzeneklerin bir kısmını da bilim merkezlerinde sergilenen düzeneklerden ikinci el olarak tedarik edebilirsiniz. Böylece toplam düzenek işinin bir kısmını hızlı bir şekilde çözebilir ve diğer alanlara yönelebilirsiniz. Son olarak da düzeneklerin en azından üçte birlik kısmını bilim merkezine özel tasarlayıp, özel galerinize sahip olmanız gerekiyor. Özel galeriler bilim merkezinin tanıtımında önemli rol oynar. Sadece kendi şehrinizde bulunan ziyaretçilerin değil farklı şehirlerden de özel galerilere ziyaretçi çekebilirsiniz.
Şok Edici Deney Düzenekleri
Bilim merkezine gelen ziyaretçilerin yaşadıklarımı deneyimleri çevreleriyle paylaşacaklarını tahmin ediyorsunuz. Bu paylaşımların diğer insanların da merkezi ziyaret etme aksiyonuna dönüştürmek için her bir galeride etkileyici ve simge olacak düzeneklere ihtiyacınız var. Örnek vermek gerekirse kaldıraçla araba kaldırma düzeneği ya da girdap tüneli gibi düzenekler sayesinde insanları şaşırtmanız markanız açısından çok faydalı olacaktır.
Sıra Geldi Üretime
Deney düzenekleri üretimi safhasında ise nasıl bir yol izleyeceğiniz büyük önem taşıyor. Kamu kurumları ihale üzerinden istedikleri düzeneklerin teknik şartnamesini paylaşarak üreticilerden teklif istiyorlar. Bu noktada şartnameyi çok dikkatli bir şekilde hazırlamak gerekiyor aksi takdirde istenmeyen hatalar ya da hayal edilen ve gerçekte olan kıyaslamasına girebilirsiniz. Üretici firmaları davet ederek üretim sürecine dahil etmek istiyorsanız mutlaka üretim tesislerini inceleyin, yaptıkları benzer işlerin görüntülerini talep edin ve referansları da araştırın. Özellikle ülkemizde deney düzenekleri konusunda gün geçtikçe kendini geliştiren firmalarımız var. Yurt dışından alacağınız ürünlerin %20’si fiyatına hem yerli üretim hem de teknik servis hizmeti alabilirsiniz. Yurt dışından alınan ürünlerin de garanti süresi oluyor fakat ekipler yurt dışından geldiği için o süre zarfında deney düzeneklerinin arıza olmasını istemezsiniz. Bu süreç kimi zaman bir aya kadar çıkabiliyor. O yüzden seçiminizi yaparken bu noktalara dikkat etmelisiniz.
Üretirken de Kullanıcı Deneyimini Gözlemleyin
Bilim merkezinde yer alan deney düzeneklerinin bir kısmını hazır olarak alırken, bir kısmını da üreticilerin hali hazırdaki kataloglarından seçmenizi bir kısmında da kendi özel tasarımlarınızı ürettirmenizi tavsiye etmiştim. Bu paylaşımı üçte bir şeklinde düşünebilirsiniz. Bu durumda kendi ürettiğiniz %33’lük kısımda üretici firmadan prototip talep edebilir ve ilk ürünlerin ziyaretçi kullanımını ve etkileşimini görmek için bir okulda, müzede ya da meydanda sergileyebilirsiniz. Böylece bilim merkezinin tanıtımını başlatırken bir yandan da sergileyeceğiniz ürünler üzerinden dönütler alarak iyileştirmeler yapabilirsiniz.
Verilerinizi Saklayın
Bilim merkezi kuruluş sürecinde vereceğiniz kararla bezen ufak bazen de büyük çaplı değişiklikler yapacaksınız. Yaşadığınız bu süreçte kullandığınız tüm dokümanları saklamanız gelecekte sizi birçok zahmetten kurtaracaktır. Elinizdeki düzeneklerin teknik olarak tüm özelliklerini bilmek hem bakım yaparken hem de başka bir yere taşımak istediğinizde size zaman kazandıracaktır.
Bilim merkezleri kurulumu hakkında sizlere önemli gördüğümüz noktaları paylaştık. Uzun ve zahmetli bir süreç sizleri bekliyor. Eğer bilim merkezi kurulumu ile ilgili sorularınız var ise sizlere yardımcı olmaktan memnuniyet duyarız. İnternet sitemizden yada sosyal medya hesaplarımızdan bizlere ulaşabilir bu konudaki tecrübelerimizden faydalanabilirsiniz.